Στην καθημερινότητα χρησιμοποιούμε πολύ συχνά τον όρους θλίψη , στεναχώρια , μελαγχολία και κατάθλιψη όταν θέλουμε να δηλώσουμε μία έντονη αρνητική κατάσταση που επικρατεί και μας περικλύζει ταυτόχρονα από εξίσου έντονα αρνητικά συναισθήματα.
Συνήθως, αδυνατούμε να βρούμε τα κατάλληλα λόγια και λέξεις για να περιγράψουμε με ακρίβεια στους γύρω μας το πως αισθανόμαστε για όλο αυτό το βάρος που κουβαλάμε, την δεδομένη χρονική στιγμή που μας διακατέχει κάτι αρνητικό.
Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε γιατί δεν έχουμε την ακριβή επίγνωση των συναισθημάτων μας (δυσκολία κατανόησης του εσωτερικού μας κόσμου ) αλλά και γιατί αδυνατούμε να εκφραστούμε λεκτικά, είτε δεν γνωρίζουμε την σημασία αυτών των λέξεων και το πόσο βλαβερές θα μπορούν να είναι για την ψυχολογία κάθε ανθρώπου. Για παράδειγμα, πολλές φορές η μελαγχολική διάθεση μπορεί να χρησιμοποιείται για να περιγράψεις περιπτώσεις καταθλιπτικών επεισοδίων ή αντίστοιχα η κατάθλιψη για να περιγράψει την σε υπερβολικό βαθμό μια μελαγχολική περίοδο.
Τι είναι όμως η κατάθλιψη και τι η μελαγχολία ;
Η κατάθλιψη μπορεί να συσχετιστεί με θλίψη ή στεναχώρια ή λύπη και είναι θα λέγαμε το αποτέλεσμα κάποιας αλλαγής ή απώλειας που συμβαίνει ή συνέβη στην ζωή μας όχι απλά μια κακή διάθεση κάποιων ημερών. Ως απώλειες ορίζουμε , όχι μόνο τον χαμό ενός αγαπημένου μας ατόμου αλλά και αλλαγές που βιώνουμε στην καθημερινότητας μας π.χ ένας χωρισμός , μια ερωτική απογοήτευση , μία αποτυχημένη προσπάθεια , αποχαιρετισμός μίας θέσης κ.α.
Οι απώλειες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωή μας και όταν έρχονται φέρουν μαζί τους και τη περίοδο πένθους. Ο ψυχικός πόνος που αισθανόμαστε κατά την διάρκεια αυτού του πένθους είναι η θλίψη ,δηλαδή μια υγιής και απαραίτητη συναισθηματική κατάσταση που μας βοηθά να προχωρήσουμε παρακάτω, όσο και αν δεν είναι εμφανές για εμάς.
Η μελαγχολία από την άλλη πλευρά χρειάζεται παραπάνω διερεύνηση καθώς είναι πιο δυσνόητη λόγω της πολυπλοκότητά και ποικιλομορφία της.
Αρχικά , σε κάποιες περιπτώσεις αλλαγής ή απώλειας μπορεί να είναι παρόμοια με την θλίψη , επιπλέον όμως μπορεί να είναι αποτέλεσμα άλλου είδους αλλαγών όπως βιολογικές , ορμονικές , εποχικότητας κ.λπ. ή απλώς να μην υπάρχει καλή διάθεση κάποιες ημέρες του χρόνου (π.χ. η μελαγχολία των εορτών).
Σε περίπτωση που η μελαγχολία δεν σχετίζεται με αλλαγές ή συναισθηματική κατάσταση και επεξεργασία , έχει μεγάλη διάρκεια και ένταση τότε καλό θα ήταν να ανατρέξουμε στην κατάθλιψη.
Πως λειτουργεί η κατάθλιψη μέσα μας;
Αρκετές φορές αυτό το διαρκές και επίμονο αίσθημα κενού κι απογοήτευσης οδηγεί στην απελπισία και την παραίτηση από κάθε προσπάθεια μας και δραστηριότητα μας ακόμα και σε πράγματα που κάποτε πρόσφεραν στο άτομο ευχαρίστηση.
Ο άνθρωπος ο οποίος έχει έντονα καταθλιπτικά στοιχεία έχει συνήθως πολύ κακή εικόνα για τον εαυτό του, δηλαδή:
- Θεωρεί ότι δεν αξίζει, ότι δεν τα καταφέρνει, δεν αγαπάει τον εαυτό του
- Συχνά μπορεί να έχει αυτοκαταστροφικές συνήθειες ή τάσεις
- Αισθάνεται «παγωμένος» και αποστασιοποιμένος
- Συγκρίνεται με τους άλλους και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι πάντα κατώτερος
- Είναι χαρακτηριστική η έντονα επικριτική στάση με την οποία αντιμετωπίζει τον εαυτό του
- Μπορεί να απαριθμήσει πολλούς λόγους για τους οποίους αισθάνεται ανάξιος κι ανίκανος, καθώς δυσκολεύεται να εντοπίσει θετικά στοιχεία για τον ίδιο.
Συχνά οι άνθρωποι που υποφέρουν από κατάθλιψη νιώθουν απλοί παρατηρητές της ζωής τους καθώς χάνουν ή δεν έχουν κίνητρο. Περιμένουν ότι οι άλλοι θα τους απορρίψουν, τελικά πείθουν τον εαυτό τους και αυθυποβάλλονται σε αυτό συναίσθημα. Όταν αναμένει κανείς ότι θα απορριφθεί, το πιθανότερο είναι ότι θα συμπεριφερθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβεβαιώσει τις αρχικές του προσδοκίες.
Πολλές φορές το άτομο δεν αντιλαμβάνεται ότι υποφέρει από κατάθλιψη, καθώς αυτή συνοδεύεται συχνά από άγχος και ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονοκεφάλους, μυϊκούς πόνους, κρίσεις πανικού, κ.ά.) ή και κάποιου άλλου είδους διαταραχή. Παρατηρούνται συνήθως αλλαγές σε συναισθηματικό, γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο, αλλαγές στον ύπνο, στο σωματικό βάρος(διατροφικές διαταραχές), στα επίπεδα ενέργειας και στην ερωτική διάθεση.
Πώς μπορεί να πυροδοτηθεί η κατάθλιψη;
- Γεγονότα όπως είναι οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία, π.χ. κακοποίηση (ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική)
- Έκθεση σε οικογενειακά περιβάλλοντα όπου υπάρχουν τοξικές εξαρτήσεις
- Η κατάθλιψη των γονέων
- Προβλήματα σωματικής ή ψυχικής υγείας στην οικογένεια
- Οι τραυματικές καταστάσεις στην παιδική ηλικία έχουν μεγαλύτερη επίπτωση, καθώς ο άνθρωπος δεν έχει αναπτύξει ακόμη δεξιότητες διαχείρισης κι επεξεργασίας των συναισθημάτων του και χρειάζεται προστασία και καθοδήγηση από τους γονείς
- Στην ενήλικη ζωή, άλλες τραυματικές καταστάσεις ή περιπτώσεις απώλειας, π.χ. διαζύγιο, απώλεια εργασίας, χρεοκοπία, θάνατος στενού προσώπου
- Η απουσία δεξιοτήτων να επεξεργαστούμε συναισθηματικά γεγονότα, καταστάσεις ή η γενικότερη αποσύνδεση από το συναίσθημα μας
- Αγκυλώσεις στον τρόπο σκέψης κι έλλειψη ευελιξίας
- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
Είναι απαραίτητο να αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει διαπιστωμένη σύνδεση της μελαγχολίας ή της θλίψης με την κατάθλιψη. Παρόλα αυτά ένα λυπηρό ή τραυματικό γεγονός που θα πυροδοτήσει τη θλίψη ή τη μελαγχολία, έχει τη δυνατότητα να ενεργοποιήσει μηχανισμούς που θα οδηγήσουν στην κατάθλιψη, εφόσον υπάρχουν κι άλλες παράμετροι που ευνοούν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς σε καταθλιπτικά περιστατικά, και αντί να βιώσουν μια υγιή κατάσταση μελαγχολίας και πένθους, μπαίνουν στο φαύλο κύκλο της κατάθλιψης.
Η διαρκής προσπάθεια να αγνοήσουμε και να πνίξουμε τα αισθήματα θλίψης και η αμείλικτη μάχη που δίνουμε με τον εαυτό μας μπορούν τελικά να οδηγήσουν σε καταθλιπτικά συμπτώματα και κατάθλιψη.
Ποια είναι η θεραπεία;
Αν η μελαγχολία σχετίζεται με αλλαγές ή απώλεια, είναι απόλυτα φυσιολογικό να αφήσουμε το κατάλληλο χρόνο να περάσει και να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αισθανθεί τη λύπη, τον πόνο, το θυμό , να αποδεχτούμε το συναίσθημα ώστε να κάνει τον κύκλο του. Η προσαρμογή μας σε μια νέα κατάσταση, για παράδειγμα από σταθερή εργασία σε ανεργία, και ακολούθως στην αναζήτηση νέων ευκαιριών, μπορεί να διαρκέσει αρκετό καιρό(χρόνος αποδοχής και προσαρμογής).
Η θλίψη συνήθως δεν χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με επίσκεψη σε ψυχολόγο. Όταν η μελαγχολία ισοδυναμεί με θλίψη τότε η αυτοβοήθεια, η κοινωνικοποίηση και η στήριξη από αγαπημένα πρόσωπα είναι πολύ σημαντικοί βοηθητικοί μηχανισμοί. Παρόλα αυτά, η ψυχοθεραπεία ή η βραχύχρονη συνεργασία με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, θα λειτουργήσει πολύ θετικά, καθώς θα βοηθήσει να διαχειριστούμε πιο ωφέλιμα τα συναισθήματά μας.
Η κατάθλιψη μπορεί να αντιμετωπιστεί με επιτυχία μέσω της ψυχοθεραπείας.Είναι πολύ ευεργετική, καθώς έχει αποτελέσματα που ο άνθρωπος απολαμβάνει για το υπόλοιπο της ζωής του, είτε πρόκειται για περιπτώσεις βαριάς κατάθλιψης, είτε για πιο ήπιες. Στα βαριά καταθλιπτικά περιστατικά, όπου υπάρχει δηλαδή σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας ή σημαντικός κίνδυνος για τη ζωή του ίδιου, χρειάζεται συνδυασμός ψυχοθεραπείας με φαρμακευτική αγωγή, η οποία χορηγείται από ψυχίατρο.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει να βγούμε από τη ρουτίνα των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, να αλλάξουμε τον τρόπο θεώρησης της ζωής μας και να μεταβούμε σε νέα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς, περισσότερο βοηθητικά. Βοηθάει επίσης να ανακαλύψουμε τους λόγους που βρίσκονται πίσω από την κατάθλιψη και να επεξεργαστούμε τα αρνητικά συναισθήματα.
Στόχος στην ψυχοθεραπεία είναι η εξάλειψη των συμπτωμάτων, μέσω της αυτογνωσίας. Μέσα από αυτήν την διαδικασία μπορεί κάποιος να κατανοήσει τον εαυτό του, να εμπιστευτεί τις δυνατότητές του και να επεξεργαστεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σε διάφορα επίπεδα.
Η αναζήτηση βοήθειας από τους άλλους (φίλοι, οικογένεια και επαγγελματίες ψυχικής υγείας) είναι μείζονος σημασίας, με στόχο την ανακούφιση και τη διαχείριση τόσο των συμπτωμάτων όσο και των αιτιών που τα πυροδότησαν.
Επιμέλεια,
Μαρία Ζευγαρίδου
Ψυχολόγος