Συχνά οι άνθρωποι, λανθασμένα, συγχέουν τις έννοιες των λέξεων φόβος και φοβία.
Για την καλύτερη κατανόηση των δύο αυτών εννοιών, σημαντικό είναι να αναφερθεί η διαφορά τους. Ο φόβος είναι ένα από τα βασικότερα συναισθήματα του ανθρώπου και αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση απέναντι σε έναν πραγματικό ή πλασματικό κίνδυνο, ενώ η φοβία χαρακτηρίζεται από έναν ενδεικτικό, επίμονο και υπερβολικό φόβο απέναντι σε μια απειλή και από την αποφυγή συγκεκριμένων αντικειμένων, δραστηριοτήτων ή καταστάσεων.
Τι είναι;
Οι φοβίες ανήκουν στις αγχώδεις διαταραχές ως φοβικές διαταραχές (Phobic disorders). Ένα άτομο με αυτή τη διαταραχή αναγνωρίζει ότι η φοβία του είναι παράλογη αλλά δε μπορεί να την εμποδίσει να παρεμβαίνει στην καθημερινή του λειτουργικότητα. Σύμφωνα με έρευνες, το 7.9-15.7% των ανθρώπων αναπτύσσουν μία φοβία τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους, ενώ έχει βρεθεί πως υπάρχει γενετική προδιάθεση, ωστόσο, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας φοβίας παίζουν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Κατηγορίες φοβιών
Οι φοβίες χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες:
● Ειδική φοβία: Διαταραχή που περιλαμβάνει έναν παράλογο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, η οποία (διαταραχή) εμπλέκεται στην ικανότητα λειτουργίας του ατόμου. Οι ειδικές φοβίες εμπίπτουν σε πέντε κατηγορίες:
1) ζώα (π.χ. σκύλοι, γάτες, φίδια, αράχνες, ποντίκια),
2) τοποθεσίες (π.χ. γέφυρες, ανελκυστήρες, τούνελ),
3) φυσικό περιβάλλον (π.χ. ύψη, σκοτάδι, καταιγίδες, φωτιά),
4) αίμα, ενέσεις, τραυματισμοί,
5) άλλες φοβίες, όπως αυτές του θανάτου και της αρρώστιας.
Οι ειδικές φοβίες είναι πολύ πιο συχνές ανάμεσα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες, με ποσοστό περίπου 4 προς 1.
● Κοινωνική φοβία: Διαταραχή που περιλαμβάνει έναν παράλογο φόβο που αφορά τη δημόσια ταπείνωση ή αμηχανία. Η κοινωνική φοβία αφορά καταστάσεις όπως το να δώσει κανείς μια ομιλία μπροστά σε κοινό ή το να φάει μπροστά σε κόσμο.
Γενικεύεται σε μια ποικιλία κοινωνικών καταστάσεων που περιλαμβάνουν την αλληλεπίδραση με άγνωστα άτομα. Τα άτομα με κοινωνική φοβία προσπαθούν να αποφύγουν καταστάσεις όπου θα κριθούν από άγνωστα άτομα και βιώνουν έντονο άγχος όταν δεν καταφέρνουν να αποφύγουν την κοινωνική έκθεση. Αυτό το είδος φοβίας μπορεί να αναπτυχθεί κατά τη παιδική ηλικία, αλλά, συνήθως, εμφανίζεται μεταξύ της πρώιμης εφηβείας και της ηλικίας των 25 ετών. Περίπου το 12% των ανδρών και το 16% των γυναικών πληρούν τις προϋποθέσεις για τη διάγνωση αυτής της φοβίας κάποια στιγμή της ζωής τους.
● Αγοραφοβία: Ακραία φοβία που νιώθει κανείς όταν βρίσκεται σε δημόσιους χώρους.
Πολλοί άνθρωποι με αγοραφοβία δε φοβούνται τους δημόσιους χώρους αυτούς καθαυτούς αλλά τη πιθανότητα να πάθουν μια κρίση πανικού σε έναν δημόσιο χώρο ή ανάμεσα σε ξένους, οι οποίοι μπορεί να κοιτάξουν με περιφρόνηση ή και να μη βοηθήσουν. Για το λόγο αυτό, η αγοραφοβία είναι μια συχνή επιπλοκή της διαταραχής πανικού.
Πως αντιμετωπίζονται;
Σχεδόν όλα τα είδη φοβιών μπορούν να αντιμετωπιστούν με την ψυχοθεραπεία.
Συγκεκριμένα, η πιο αποδοτική μέθοδος θεραπείας είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT). Οι τεχνικές της CBT στοχεύουν στην ενίσχυση της συνειδητοποίησης πως το φοβικό ερέθισμα δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο πιστεύεται. Παράλληλα, η θεραπεία έκθεσης (Exposure Therapy) βοηθά, εξίσου, δραστικά κυρίως στις ειδικές φοβίες, μέσα από τη σταδιακή έκθεση σε ένα ζώο ή ένα αντικείμενο που προκαλεί φόβο και άγχος.
Τα αντικαταθλιπτικά και τα αγχολυτικά φάρμακα δεν αντιμετωπίζουν το είδος της φοβίας αυτό καθαυτό, όμως, δρουν έως έναν βαθμό τόσο στη μείωση του άγχους, όσο και στα σωματικά συμπτώματα, όπως ζάλη ή ταχυπαλμία.
Επιμέλεια
Ελίζα Κωστάκη
Ψυχολόγος